UpWork, Mechanical Turk czy LM LAPS to tylko kilka nazw platform, które zajmują się pośredniczeniem w zawieraniu stosunków pracowniczych. Będąc kandydatem do pracy możemy zamieścić na nich głoszenie, a algorytm sam podpowie ewentualnemu pracodawcy czy jesteśmy odpowiedni do wykonania zleconego zadania. Wystarczy stworzyć własny profil, na którym dokładnie opiszemy czym się zajmujemy, jakie mamy wykształcenie i doświadczenie zawodowe. Gdy poszukujący pracownika wpiszą w wyszukiwarkę swoje wymagania, nasz profil pojawi się na liście odpowiednich kandydatów. Wydawać by się mogło, że takie strony stanowią idealną alternatywę dla pracowników młodych, którzy reprezentują np. zawody informatyczne (programiści, administratorzy sieci, pozycjonerzy) czy artystyczne (copywriterzy, graficy, muzycy). I rzeczywiście, nie byłoby w tym nic niewłaściwego, gdyby nie fakt, że te narzędzia wykorzystywane są przez pracodawców do unikania odpowiedzialności za zatrudnianych.

„Zostań grafikiem komputerowym w dużej korporacji! Gwarantujemy atrakcyjne zarobki, zdalne wykonywanie obowiązków, wolność i dowolność w kwestii godzin pracy.” Brzmi bajecznie. Szkoda, że nikt nie wspomina o tym, że dowolność w kwestii godzin pracy oznacza nic innego, jak pracę nocami, dużo więcej niż 8 godzin dziennie po to, aby firma nie musiała płacić ci dodatkowo za nadgodziny. Nie pracujesz – nie zarabiasz. Zdalne wykonywanie obowiązków to nic innego jak praca z kawiarni pełnej ludzi lub przy wynajmowanym na godziny biurku w centrum usług wspólnych po to, aby zatrudniająca cię firma mogła zaoszczędzić na wynajmowaniu powierzchni biurowej. Atrakcyjne zarobki z kolei przestaną być tak atrakcyjne, kiedy na początku miesiąca okaże się, że koszty Twojej pracy pochłaniają ¾ wynagrodzenia. Aha, bo zapomnieli Ci powiedzieć. Musisz założyć działalność gospodarczą. Jesteś samozatrudniony. Nie chcesz? To albo znajdziemy na Twoje miejsce kogoś, kto będzie chciał, albo będziesz zarabiać mniej. Czemu się dziwisz? Przecież wszyscy tak robią! Bajka zamienia się w koszmar, a ambitny człowiek, który myślał, że sam będzie sobie panem, staje się zwyczajnym niewolnikiem. Bycie samozatrudnionym nie jest niczym złym, dopóki jest to nasza własna, przemyślana decyzja. Niestety, coraz częściej zdarza się, że firmy zmuszają do tego pracowników, aby unikać kosztów, które powinny ponosić i odpowiedzialności, która leży przecież po ich stronie. Co na to platformy? Przecież nie są pracodawcami. Wręcz przeciwnie, pomagają jednym i drugim odnaleźć się w tym ogromnym i chaotycznym świecie, jakim jest rynek pracy.

Poza platformami istnieje jeszcze mnóstwo aplikacji, które choć na dużo mniejszą skalę, działają na podobnych zasadach. Foodora, działająca w 10 krajach na całym świecie aplikacja, która zajmuje się dostarczaniem jedzenia do klientów indywidualnych, zatrudnia kilkanaście tysięcy pracowników. Chociaż właściwszym byłoby powiedzieć, że zrzesza kilkanaście tysięcy pracodawców, bo ok. 80% przewożących posiłki na rowerach dostawców to osoby samozatrudnione. Pozostałe 20% to pracownicy zatrudnieni bezpośrednio przez właściciela aplikacji i pracujący w biurach. Przeciętny dostawca w Foodorze jest osobą młodą, która koniecznie musi posiadać dwie rzeczy: rower i telefon. Telefon po to, żeby odbierać zamówienie i zobowiązać się do jego dostarczenia, rower jako środek transportu. Oba przedmioty są własnością prywatną dostawcy. W umowie z firmą podwykonawca zobowiązuje się do utrzymania i napraw na własny koszt. Foodora płaci ok. 10 euro za godzinę pracy, czasem oferuje również premię za wyjątkowo szybką dostawę. Nie ma ubezpieczenia od wypadku, kiedy spadnie ci łańcuch lub rozbijesz głowę, musisz sobie radzić sam. Według badań przeprowadzonych przez niemieckie związki zawodowe, tego typu pracę wybierają głównie studenci, którzy dorabiają do stypendium naukowego lub osoby wykonujące wolne zawody, dla których dostarczanie pizzy na rowerze jest drugim, albo nawet trzecim zajęciem. Firma oczywiście reklamuje się elastycznym podejściem w stylu „sam decydujesz, ile pracujesz” czy też „można zarabiać na życie nie spędzając ośmiu godzin przy biurku”. Jak pokazują statystyki – może być bardzo trudno.

Przykładem znanym z rodzimego podwórka jest aplikacja Uber, która działa na podobnej zasadzie co Foodora. Przewożenie ludzi to jednak dużo większa odpowiedzialność. Wkład kierowcy również jest dużo większy: samochód jest jednak sporo droższy niż rower, poza systematycznymi naprawami musimy też stale utrzymywać auto w czystości, za co nie dostajemy od aplikacji żadnych dodatkowych pieniędzy. Wynajmowani przez Ubera kierowcy to również jednoosobowe podmioty gospodarcze. Rano jeżdżą dla jednej z korporacji taksówkarskich, wieczorami dorabiają logując się w aplikacji. Za niewielkie pieniądze muszą być na każde zawołanie klienta, za co sami muszą słono zapłacić: o ile korporacja reguluje za nich koszty pracodawcy, o tyle firma, którą prowadzą, musi robić to sama. Co ma z tego Uber? Kierowcę, któremu płacą najniższą możliwą stawkę, auto, którego nie kupują i za które nie ponoszą żadnej odpowiedzialności i dyspozycyjność, której po prostu wymagają. I pieniądze, mnóstwo pieniędzy. Układ idealny.

Uber, który działa w największych miastach kilkudziesięciu państw świata do tej pory nie był uznawany za firmę transportową. Na pytanie „jak to możliwe?” jest wiele odpowiedzi. Jedna z nich brzmi: nie jest firmą transportową, bo nie ma floty. Samochody nie należą przecież do nich. Nie odprowadza więc odpowiednich dla firm transportowych podatków, nie ciąży na nich również odpowiedzialność za samochody i kierowców, będących podwykonawcami. Ta sytuacja powoli się zmienia: m. in. Komisja Europejska bada sposób zatrudniania kierowców przez firmę (charakter ich pracy świadczy o tym, że powinni być zatrudniani w oparciu umów o pracę) sprawdzając jednocześnie, czy Uber powinien zostać zaklasyfikowany jako korporacja transportowa. O tym, że firma jest na cenzurowanym w wielu krajach świadczy chociażby decyzja władz Londynu sprzed kilku dni: Uber stracił pozwolenie na działalność na obszarze całego miasta.

Według szacunków, do końca bieżącej dekady ponad 40% pracowników będzie reprezentantami tzw. „gig economy” – będą wykonywać swoją pracę na zasadzie zlecenia, od kontraktu do kontraktu. Niemal wszyscy samozatrudnieni, z kilkutygodniowymi lub kilkumiesięcznymi „umowami o dzieło”. Wygląda na to, że doprowadzić do takiej sytuacji próbują same firmy – im więcej wolnych strzelców, tym korzystniej dla nich. Pracownicy nie spotykają się w biurach, brakuje solidarności w walce o prawa. Nie pomaga również legislacja. W wielu krajach, podobnie jak w Polsce, nie pozwala ona zrzeszać się osobom zatrudnionym na umowach innych niż umowy o pracę. Samozatrudnieni, choć do związków zapisać się mogą, są tak naprawdę sami – jako jednoosobowe firmy-pracownicy nie są reprezentowani przez organizację. W takiej sytuacji łatwo o mobbing, stres, przeciążenie pracą. Młodym ludziom wmawia się, że praca zleceniowa jest dla nich świetnym wyjściem – wolność i kontrola nad własnym życiem, w przeciwieństwie do podporządkowania charakterystycznego dla pracy na etacie. Za wolność trzeba jednak zapłacić. W tym przypadku brakiem dni wolnych, alienacją, brakiem ochrony przed zwolnieniem, brakiem podwyżek, niepewnością jutra. Warto się więc zastanowić, czy warto.